Από τον Ανδρέα Ζουρδό, Διαιτολόγο διατροφολόγο

Oι διάσημες δίαιτες, και η διατροφή γενικότερα,  είναι το θέμα της εκπομπής “Όλα για την  Υγεία μου”  (της οποίας την περίληψη μπορείτε να δείτε εδώ).   Στην  εκπομπή γίνονται αναφορές στην πρωτεΐνη, στο λίπος και στους υδατάνθρακες,  για διαφορετική αιτία κάθε φορά, και δυστυχώς, γίνονται λάθη και στα τρία πεδία, τα οποία είναι άξια σχολιασμού. Στις παρακάτω γραμμές θα εξετάσω πού ακριβώς τα λεγόμενα δεν συμβαδίζουν με τα δεδομένα. Πρώτα όμως να σταθώ στις τεκμηριωμένες θέσεις των συμμετεχόντων.

Τεκμηριωμένες απόψεις

Πρέπει να αναφερθώ σε μερικές απόψεις που διατυπώθηκαν, με τις οποίες συμφωνώ και έχω αναφερθεί στο παρελθόν. Αυτές διατυπώθηκαν κυρίως από τον Δρ Αναστάσιο Παπαλαζάρου. Πιο συγκεκριμένα:

  • Τα μαύρο ψωμί μπορεί να είναι χειρότερη επιλογή από το λευκό.
  • Οι τηγανιτές πατάτες δεν πρέπει να είναι απαγορευμένες
  • Η διατροφική συμπεριφορά και η νοοτροπία παίζουν σπουδαίο ρόλο
  • Οι δίαιτες με την ομάδα αίματος, όπως και οι “χημικές” είναι αντιεπιστημονικές
  • Υπάρχει πρόβλημα στην μακροχρόνια συνέπεια για πολλούς ανθρώπους
  • H απώλεια βάρους πρέπει να κρίνεται σε συνάρτηση με το αρχικό βάρος
Επίσης η κυρία Ιφιγένεια Γιαννπούλου, λέκτορας Αθλητικής Διατροφής, τονίζει την σημασία της άσκησης και τον σπουδαίο ρόλο της στην βελτίωσης της εικόνας του σώματος. Δεν θα μπορούσα να συμφωνήσω περισσότερο. Όλα αυτά είναι πολύ σημαντικά. Τι είναι αυτό που λέγεται στην εκπομπή που το θεωρώ αποπροσανατολιστικό;

Πρωτεϊνικές διατροφές: Ο Darth Vader των διατροφών

Πλούσια σε πρωτεϊνη διατροφή = Tο απόλυτο κακό

Ο Δρ Παπαλαζάρου προειδοποιεί τρεις φορές  κατά των πρωτεϊνικών διατροφών, και κατά του κορεσμένου λίπους το οποίο, όπως λέει, σχετίζεται με καρδιαγγειακά νοσήματα, και επειδή (πάντα κατά τον Παπαλαζάρου) οι πρωτεϊνικές διατροφές έχουν κορεσμένο λίπος, τότε κάνουν κακό στην υγεία. Το πρώτο σημείο που θέλω να σταθώ είναι πως κρατά ως προαπαιτούμενο πως οι δίαιτες υψηλές σε πρωτεΐνη είναι απαραίτητα υψηλές σε κορεσμένο λίπος. Αυτό από μόνο του είναι πολύ αμφισβητήσιμο και εδώ έχουμε το πρώτο λογικό άλμα. Για του λόγου το αληθές,  η έγκριτη επιστημονική εφημερίδα Archives of Internal Medicine δημοσίευσε το 2009 μία μελέτη όπου μία διατροφή υψηλή σε πρωτεΐνη, και παράλληλα χαμηλή σε κορεσμένο λίπος, βελτιώνει τους καρδιαγγγειακούς δείκτες. Οπότε, σε αντίθεση με τα λεγόμενα του Παπαλαζάρου, η πρωτεϊνική διατροφή μπορεί να είναι χαμηλή σε κορεσμένα λιπαρά, και μπορεί ταυτόχρονα όχι μόνο να μην κάνει κακό, αλλά να είναι ευεργετική για την καρδιαγγειακή υγεία.

Όμως οι πρωτεϊνικές διατροφές κάνουν κακό σε κάθε άλλη περίπτωση, σωστά; Αξίζει να αναφερθεί μία μελέτη που δημοσιεύτηκε στην επίσης έγκυρη Αmerican Journal of Clinical Nutrition. Στην μελέτη συμμετείχαν 100 γυναίκες, συγκρίθηκαν δύο υποθερμιδικές διατροφές – η μία υψηλή σε πρωτεΐνη και η άλλη υψηλή σε υδατάθρακες. Και οι δύο διατροφές βελτίωσαν τους δείκτες καρδιαγγειακές υγείας, ενώ η πρωτεϊνική διατροφή μείωσε και την συγκέντρωση τριακυγλυκερόλων. Παράλληλα, η πρωτεϊνική διατροφή αύξησε την συγκέντρωση της Β12 βιταμίνης, ενώ η διατροφή που ήταν υψηλή σε υδατάνθρακα την μείωσε. Μία άλλη μελέτη, με 215 υπέρβαρους ή παχύσαρκους συμμετέχοντες και από τα δύο φύλα, διάρκειας 12 εβδομάδων έδειξε πως οι πρωτεϊνικές διατροφές μειώνουν την ολική χοληστερόλη και βελτιώνουν τους δείκτες καρδιαγγειακής υγείας ενώ μειώνουν και το κοιλιακό λίπος.Oι πρωτεϊνικές διατροφές έχουν επίδραση στην καρδιαγγειακή υγεία, καμία αμφιβολία γι’ αυτό, αλλά αυτή είναι θετική. Οι έρευνες που αποδεικνύουν τα παραπάνω είναι πολλές και εδώ απλά βλέπετε ένα δείγμα.

Οτιδήποτε μπορεί να υποστηριχτεί χωρίς αποδείξεις…

Ο Παπαλαζάρου επίσης προειδοποιεί κατά των πρωτεϊνικών διατροφών επειδή “υπάρχει κίνδυνος υπέρτασης”. Εδώ έχουμε το δεύτερο μεγάλο άλμα. Τώρα δεν ξέρω αν ο αναγνώστης αυτού του άρθρου γνωρίζει κάποιον που απέκτησε υπέρταση από πρωτεϊνική διατροφή, εγώ τουλάχιστον δεν γνωρίζω, και το πιο σημαντικό απ’ όλα, δεν υπάρχει καμία τέτοια απόδειξη στην βιβλιογραφία. Οι πρωτεϊνικές διατροφές όχι μόνο δεν προκαλούν υπέρταση αλλά μπορούν να μειώσουν την αρτηριακή πίεση, όπως έγινε και στην έρευνα που παραθέτω παρακάτω.

 

Σύγκριση απώλειας βάρους μεταξύ 3 διατροφών. Με την μπλε γραμμή είναι η διατροφή υψηλότερη σε πρωτεΐνη-τύπου ‘Ατκινς.

Επίσης, ο Δρ Παπαλαζάρου αναφέρεται στην δίαιτα Άτκινς, λέγοντας πως η δίαιτα αυτή φέρνει την “ίδια ακριβώς” απώλεια βάρους με τις υπόλοιπες. Αυτό δεν είναι πάντα αληθές όπως φαίνεται και από την βιβλιογραφία και μπορείτε να διαπιστώσετε και στο γράφημα μίας πρόσφατης μελέτης που εξέτασε αυτό το ερώτημα. Αυτό που όμως είναι αληθές και παραλείπεται να αναφερθεί, είναι πως οι δίαιτες που είναι υψηλές σε πρωτεΐνη οδηγούν στην κατακράτηση, ή ακόμα και στην αύξηση του μυικού ιστού, ειδικά αν συνδυάζονται με γυμναστική. Με άλλα λόγια, στις πρωτεϊνικές διατροφές χάνουμε περισσότερο λίπος. Ξεχνά επίσης να αναφέρει, ή δεν θεωρεί σημαντικό, πως η πρωτεΐνη προκαλεί τον μεγαλύτερο κορεσμό και την μεγαλύτερη σιτιογενή θερμογένεση. Τουλάχιστον σε εμένα, τα παραπάνω φαίνονται σημαντικά και θα τα λάμβανα υπ΄όψιν εξετάζοντας οποιαδήποτε διατροφή. Επίσης, στην επίθεση του στις πρωτεϊνικές διατροφές, ο Παπαλαζάρου υποστηρίζει πως είναι βλαβερές για τις αρθρώσεις. Ξανά, δεν υπάρχουν αποδείξεις για κάτι τέτοιο. O Παπαλαζάρου παραλείπει να αναφέρει αν και είναι γνωστό, πως η πρωτεΐνη είναι απαραίτητο μακροσυστατικό για την υγεία (σε αντίθεση με τους υδατάνθρακες) ενώ είτε ξεχνά, είτε δεν θεωρεί άξιο αναφοράς το γεγονός πως  η πρωτεΐνη είναι απαραίτητη για την υγεία των οστών. Υπέρταση, καρδιαγγειακή νόσος, βλάβες στις αρθρώσεις, όλα από τις πρωτεϊνικές διατροφές. Αν όσα ισχυρίζεται ο Παπαλαζάρου είχαν έστω και μία πιθανότητα να βγουν αληθινά, είναι να απορεί κανείς πώς, ενώ οι πρωτεϊνικές διατροφές είναι τόσο βλαβερές,  εξακολουθούν να παίρνουν έγκριση αυτές οι απόλυτα επικίνδυνες μελέτες από τα πανεπιστήμια. Πέρα από την κινδυνολογία, όλα τα στοιχεία  δείχνουν πως οι πρωτεϊνικές διατροφές μπορούν να είναι ιδιαίτερα ωφέλιμες, είτε από πλευράς καρδιαγγειακής υγείας, είτε από πλευράς σωματικής σύστασης και απώλειας λίπους, είτε από πλευράς αύξησης η συντήρησης της μυικής μάζας. Ωραία, ως εδώ καλά. Τι γίνεται όμως όταν η πρόσληψη του κορεσμένου λίπους  αυξάνεται ενώ εξακολουθούμε να έχουμε σχετικά υψηλή πρόσληψη πρωτεΐνης;

Κορεσμένο λίπος: Κάνει κακό ακόμα και όταν το  σκέφτεσαι

Εδώ έχουμε το τρίτο άλμα. Αν και προηγουμένως είδαμε ότι οι πρωτεϊνικές διατροφές είναι  ευεργετικές για την καρδιαγγειακή υγεία, ας σταθούμε λίγο στο κορεσμένο λίπος. Επηρεάζει αρνητικά την καρδιαγγειακή υγεία το κορεσμένο λίπος; ‘Oπως φαίνεται και από τις αποδείξεις, αυτό εξαρτάται από το υπόλοιπο της διατροφής. Σε μία διατροφή με περίσσεια θερμίδων, χωρίς σωματική άσκηση, πολλά πράγματα μπορούν να πάνε στραβά και το κορεσμένο λίπος σίγουρα δεν βοηθά. Αυτό φαίνεται από τόνους βιβλιογραφίας και δεν έχω καμία πρόθεση να τα βάλω με επιστημονικά δεδομένα. Ναι, όταν δεν ασκείσαι, τρως υπερβολικές θερμίδες, το κορεσμένο λίπος θα είναι βλαβερό, όχι από μόνο του, αλλά στο πλαίσιο της διατροφής. Όμως, απ’ ότι φαίνεται από την βιβλιογραφία, όταν αυτό το πλαίσιο αλλάζει, οι θερμίδες είναι μειωμένες,  υπάρχει περιορισμός των σακχάρων, τότε τα κορεσμένα λιπαρά είναι ουδέτερα στην υγεία.  Σε επίρρωση των παραπάνω, μία πρόσφατη εκτενής βιβλιογραφική ανασκόπηση έδειξε πως το κορεσμένο λίπος δεν συσχετίζεται με την καρδιαγγειακή νόσο.  Εδώ πρέπει να αναφερθεί πως ο χαρακτηρισμός “ουδέτερη επίδραση” σπάνια αναφέρεται σε διατροφικά θέματα σε τέτοιες συζητήσεις. Φαίνεται πως στο μυαλό των ανθρώπων πρέπει οπωσδήποτε είτε κάτι να κάνει  καλό είτε κακό. Όπως και να έχει, εξετάζοντας την απομονωμένη επίδραση διατροφικών συστατικών στο ανθρώπινο σώμα, πρέπει να λαμβάνουμε υπ’ όψιν και το πλαίσιο στο οποίο γίνεται αυτή η μελέτη.

Ο εφιάλτης της υπογλυκαιμίας ξαναχτυπά

Έχω αναφερθεί πολλές φορές στην έννοια της υπογλυκαιμίας. Περίπου στο 27 λεπτό, η Γιαννακοπούλου  κάνει λόγο για  “υπογλυκαιμίες” που προκαλούνται από έλλειψη υδατανθράκων. Εδώ δεν χρειάζεται μόνο άλμα, αλλά παράκαμψη ολόκληρων κεφαλαίων ανθρώπινης φυσιολογίας. Η γλυκόζη του αίματος δεν χρειάζεται πρόσληψη υδατάνθρακα για να κρατιέται σε φυσιολογικά πλαίσια. Αυτό επιτυγχάνεται με την διαδικασία της γλυκονεογένεσης, δηλαδή της σύνθεσης γλυκόζης από μη-υδατανθρακικές ενώσεις. Εκτός των άλλων οι υδατάνθρακες δεν είναι το κύριο καύσιμο σε όλα τα αθλήματα, εκτός και αν θεωρούμε άθλημα ότι είναι αερόβιας φύσης, και όχι μία εκρηκτική δραστηριότητα, όπως σφαιροβολία, άρση βαρών, ή σπριντ.

Διάσημες δίαιτες: Δεν είναι όλα μαύρα αλλά δεν είναι και όλα άσπρα

Όσον αφορά τις διάσημες πρωτεϊνικές δίαιτες όπως του Dukan και του Atkins ή την Ζώνη, ίσως το κύριό τους μειονέκτημα είναι πως έχουν τον απόλυτο χαρακτήρα του διατροφικού μεσσία, δεν υπάρχει σαφές πλαίσιο αναφοράς, και δημιουργούν αδικαιολόγητες εμμονές και ψυχαναγκασμούς. Όποιος έχει στοιχειώδη γνώση της βιβλιογραφίας γνωρίζει πως δεν υπάρχει απόλυτη δίαιτα. Επίσης, και στην Dukan και στην Atkins δεν υπάρχει εξατομίκευση και έμφαση στην αλλαγή της νοοτροπίας. Η Atkins μπορεί να είναι μία κάκιστη επιλογή για αθλητές αντοχής, ή για άτομα που πιστεύουν πως υπάρχουν φαγητά που παχαίνουν και φαγητά που δεν παχαίνουν. Όμως, η υψηλή πρόσληψη πρωτεΐνης που έχουν, δεν είναι αρνητικό. Ίσα ίσα είναι το μόνο θετικό τους σημείο. Ενδεχομένως γι’ αυτό να έχουν επιζήσει από τις περισσότερες διάσημες δίαιτες. Φυσικά, η συσχέτιση των πρωτεϊνικών διατροφών με το κορεσμένο λίπος και την καρδιαγγειακή νόσο απαιτεί τουλάχιστον δύο μεγάλα άλματα, και τα δεδομένα είναι εναντίον αυτής της άποψης.

Προκατάληψη και πραγματικότητα

Ο Παπαλαζάρου φαίνεται πολύ βαριά προκατειλημμένος εναντίον των πρωτεϊνικών διατροφών, αλλά η προκατάληψή του δεν στέκει από επιστημονικής άποψης. Είναι ευχάριστο που αναφέρθηκε στο θερμιδικό σκέλος των διατροφών, το οποίο είναι ταμπού, ειδικά στην τηλεόραση, και επίσης  τον τιμά που δεν πλασάρει κάποια δική του διατροφή ως την απόλυτη λύση. Νομίζω αυτά δείχνουν στοιχεία σοβαρότητας. Όμως  στην προσπάθεια του να είναι επικριτικός σε διάσημες δίαιτες, κυνηγά φαντάσματα, ισοπεδώνει επιστημονικά δεδομένα και  δαιμονοποιεί αδικαιολόγητα οτιδήποτε σχετίζεται με πρωτεϊνικές διατροφές. Η μακροχρόνια συνέπεια στην διατροφή θα είναι ένα μόνιμο πρόβλημα αν οι επιστήμονες δεν ξεπεράσουν τις προκαταλήψεις τους και δουν ποιες διατροφές είναι ευεργετικές για την υγεία, αποδίδουν αποτελέσματα, συντηρούν ή αυξάνουν την μυική και την οστική μάζα, ενώ παράλληλα δίνουν κορεσμό. Τα δεδομένα είναι εκεί και τους περιμένουν.  Η Γιαννακοπούλου ορθά προτείνει τον συνδυασμό γυμναστικής με την διατροφή αλλά η άποψή της περί υπογλυκαιμίας είναι εντυπωσιακή, όχι με κολακευτικό τρόπο.

Κάπου εδώ θα σας αφήσω με την, ελπίζω εποικοδομητική, κριτική μου. Εν τέλει, νομίζω ότι αυτή η εκπομπή, αν και φαίνεται πως είχε κατεύθυνση την έγκυρη πληροφόρηση, είχε μεικτό αντίκτυπο. Αυτό γιατί φιλοξένησε, εκτός των τεκμηριωμένων απόψεων, πολλές μη τεκμηριωμένες, οι οποίες μπορούν να αποπροσανατολίσουν το ευρύ κοινό. Το πρόβλημα με τις τελευταίες είναι πως και αρκετοί άνθρωποι με επιστημονικό υπόβαθρο τις ενστερνίζονται, κάτι το οποίο κάνει δύσκολο το έργο των δημοσιογράφων.

Διαβάστε την απάντηση της Ιφιγένειας Γιαννοπούλου και του  Αναστάσιου Παπαλαζάρου στα σχόλια