Από τον Ανδρέα Ζουρδό, Διαιτολόγο διατροφολόγο

Τα συμπληρώματα διατροφής είναι μία βιομηχανία που αναπτύσσεται ραγδαία στον αθλητικό κόσμο και σε όσους ενδιαφέρονται εν γένει για την υγεία τους. Ποιo είναι άραγε το καλύτερο συμπλήρωμα; Η δική μου γνώμη είναι ότι πως το placebo είναι ο βασιλιάς όλων των  συμπληρωμάτων. Το φαινόμενο placebo  ή ελληνιστί, η δύναμη της αυθυποβολής είναι το θετικό αποτέλεσμα που προέρχεται αποκλειστικά από την πίστη ότι έχουμε δεχθεί μία ευεργετική δράση από μία ουσία.

Πριν προχωρήσω ζητώ προκαταβολικά συγγνώμη σε όσους διαβάζουν αυτό το άρθρο, ίσως δείτε μερικούς επιστημονικούς όρους που δεν τους έχετε συναντήσει ξανά, αν δώσετε λίγη από την προσοχή σας  ενδεχομένως να μην ξαναδώσετε χρήματα για συμπληρώματα που δεν δουλεύουν, οπότε αξίζει να με ανεχτείτε.

Γιατί οι έρευνες είναι απαραίτητες; Γιατί δεν φτάνει η προσωπική εμπειρία;

Η δύναμη της υποβολής είναι ευρέως αναγνωρισμένη στην ιατρική και γι’ αυτό η υποχρεωτική διαδικασία πριν ένα φάρμακο εγκριθεί  είναι να αποδείξει την ανωτερότητα του σε σχέση με ένα εικονικό φάρμακο, δηλαδή ένα χάπι που έχει  αυτό που στην καθομιλουμένη λέμε “αέρα κοπανιστό” . Συνήθως οι μελέτες αυτές λέγονται διπλές- τυφλές ελεγχόμενες με εικονικό φάρμακο (Δ.Τ.Ε.Ε.Φ), δηλαδή έχουμε 1 ομάδα ανθρώπων που λαμβάνει το placebo , και άλλη μία που λαμβάνει την δραστική ουσία, η μελέτη λέγεται διπλά τυφλή γιατί ούτε ο ιατρός γνωρίζει αν χορηγεί το πραγματικό φάρμακο ή το εικονικό ούτε ο ασθενής ξέρει τι λαμβάνει. Έτσι τα αποτελέσματα είναι αδιάβλητα.

Πώς δουλεύει η βιομηχανία των συμπληρωμάτων

Δυστυχώς τα πράγματα είναι διαφορετικά στην βιομηχανία των συμπληρωμάτων. Π.χ η αποδοτικότητα ενός  συμπληρώματος  που  υποτίθεται ανεβάζει την ανδρική λίμπιντο (αλλά δεν το κάνει) έπρεπε να συγκρίνεται με την αποδοτικότητα ενός χαπιού που δεν έχει την ενεργό ουσία του συμπληρώματος. Φυσικά αυτό δεν γίνεται στα περισσότερα συμπληρώματα και ίσως το οικονομικό συμφέρον της εταιρίας που το πουλά έχει κάτι να κάνει με αυτό.Έτσι οι εταιρίες βγάζουν στην κυκλοφορία ουσίες χωρίς πραγματική δράση  και δεν δίνουν λογαριασμό σε κανένα αν το συμπλήρωμα είναι όντως όσο αποδοτικό λέει η ετικέτα. Από την άλλη οι καταναλωτές δεν έχουν ιδέα και μερικούς δεν τους νοιάζει αν το προιόν που αγοράζουν έχει μία στοιχειώδη τεκμηρίωση αποτελεσματικότητας.   Κάπως έτσι οι περισσότεροι που θα αγοράσουν αυτό το συμπλήρωμα (και αφού έχουν ποτιστεί από τις σαχλαμάρες του πωλητή ότι είναι κάτι το τρομερό) θα αναφέρουν ότι είδαν βελτίωση στη λίμπιντο. Η κατάστασή τους ίσως βελτιωθεί αλλά όχι εξαιτίας της δραστικής ουσίας του συμπληρώματος ,  αλλά μέσω της χειραγώγησης της ψυχολογικής τους κατάστασης. Παρόλα αυτά , το   φαινόμενο placebo δεν έχει επίδραση σε όλους και κάποιοι απλά δεν θα αποκομήσουν καμία επίδραση από το συμπλήρωμα. Η ουσία είναι ότι ακόμα και αυτοί που πήραν το συμπλήρωμα και είχαν θετικό αποτέλεσμα εξαπατήθηκαν ακριβώς το ίδιο με αυτούς που δεν είχαν αποτέλεσμα. Αν αναρωτιέστε που το πάω να ξεκαθαρίσω ότι αυτό το άρθρο δεν είναι κατά των συμπληρωμάτων , είναι κατά της αναιτιολόγητης χρήσης συμπληρωμάτων. Δεν είναι όλα τα συμπληρώματα άχρηστα και μερικά όντως έχουν αποδείξει ότι μπορούν να έχουν επίδραση στην απόδοση ενός αθλητή.

virna

Παραδείγματα placebo effect στον αθλητισμό

Μερικά παραδείγματα της δύναμης του placebo: Σε μία πονηρή έρευνα αθλητές του powerlifting που έλαβαν ενδομυϊκές ενέσεις σακχαρίνης με την διαβεβαίωση ότι πρόκειται για αναβολικά στεροειδή. Η απόδοση τους αυξήθηκε. Στην μέση της έρευνας οι μισοί από αυτούς ειδοποιήθηκαν για το περιεχόμενο των ενέσεων τους και η απόδοση τους σταμάτησε να αυξάνεται , σε αντίθεση με τους άλλους μισούς. Ανάλογα αποτελέσματα έχουν παρατηρηθεί όταν οι αθλητές πιστεύουν ότι έλαβαν καφεΐνη ή ακόμα και υδατάνθρακες.

To φαινόμενο placebo έχει διαβαθμίση

Παραδείγματα από άλλες έρευνες που ερευνήθηκε η δράση του placebo είναι διαφωτιστικά: Αν λάβουμε placebo με την πεποίθηση ότι είναι αλκοόλ θα έχουμε παρόμοιες αλλαγές στην συμπεριφορά μας. Οι κάψουλες φέρνουν καλύτερα αποτελέσματα από τις ταμπλέτες. Τα χάπια με έντονα χρώματα δουλεύουν καλύτερα σαν διεγερτικά. Επίσης όσο ανεβαίνει η δόση των χαπιών τόσο αυξάνεται η δύναμη της αυθυποβολής , όπως και η φήμη της μάρκας του χαπιού/placebo. Ο τρόπος χορήγησης παίζει κι αυτός ρόλο με τις ενέσεις να είναι πιο αποδοτικές από τα χάπια, ενδεχομένως γιατί το σκηνικό της λήψης του placebo έχει ακόμη πιο δραματικό χαρακτήρα.

Σε πολλούς αθλητικούς χώρους υπάρχει η πεποίθηση ότι αν δεν δοκιμάσεις κάτι, δεν ξέρεις αν “σε πιάνει“.Αυτό είναι μία αντίληψη για όσους έχουν πολλά χρήματα για χάσιμο.  Η αυτό-παρατήρηση είναι μέθοδος που είναι ανεπαρκής για να  βγάζουμε συμπεράσματα και μία από τις  κύριες αιτίες , ειδικά όταν μιλάμε για αθλητικά συμπληρώματα, είναι το placebo effect. Η πιο αδιάβλητη μέθοδος για να δούμε αν μία ουσία έχει θετική ή άλλη δράση είναι η δοκιμή και η σύγκριση της σε μία διπλά-τυφλά ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο(Δ.Τ.Ε.Ε.Φ)  μελέτη.

Η Ελλάδα και η σχέση της με την επιστήμη

Η Ελλάδα είναι παράδεισος για τις εταιρίες συμπληρωμάτων που πουλάνε συμπληρώματα που δεν έχουν αποδείξει την αξία τους σε κλινικές μελέτες. Και αυτό γιατί υπάρχουν παρά πολλά εν δυνάμει θύματα παραπλάνησης. Παρακάτω είναι ένα γράφημα από την εργασία του καθηγητή Miller για το ποσοστό των επιστημονικά νοήμονων πολιτών σε 33 χώρες.

Τι πάει να πει “επιστημονικά νοήμονες”; Μπορεί επιστημονικά νοήμονες να ακούγεται σαν κάτι πολύ εξεζητημένο αλλά στην ουσία είναι το 7 % των Ελλήνων που ξέρουν πραγματικά να καταλαβαίνουν τα βασικά της σύγχρονης επιστήμης. Να μπορούν για παράδειγμα να βλέπουν τις οδηγίες ενός φαρμάκου και να τις κατανοούν ή να καταλαβαίνουν πώς ένα συμπλήρωμα κρίνεται σαν αποδοτικό ή μη αποδοτικό. Η έρευνα του Miller δεν ανιχνεύει το ποσοστό των Ελλήνων που είναι σε κάποια ελίτ νοημοσύνης, απλά το ποσοστό που μπορεί να καταλάβει απαραίτητες έννοιες για την ζωή στο σύγχρονο κόσμο (που πατά στην επιστήμη). Κατά αυτήν την έννοια 93% των Ελλήνων είναι λειτουργικά αναλφάβητο και σε αυτό φέρει τεράστια ευθύνη το σχολείο. Διαβάζουμε πληροφορίες με βασικό επιστημονικό περιεχόμενο αλλά δεν καταλαβαίνουμε και όταν δεν καταλαβαίνουμε είμαστε εύκολοι στόχοι για να γίνουμε θύματα απάτης.  Αλλά μήπως όμως αυτός ο Miller λέει ψέμματα για να μας μειώσει σαν λαό; Για όσους ξέχασαν την φραπελιά ανοίξτε την τηλεόραση σας και αλλάξτε μερικά κανάλια. Μετά ξεφυλλίστε 2-3 περιοδικά. Πόσα μαγικά χάπια κατά της κυτταρίτιδας; Πόσες κρέμες αδυνατίσματος και πόσες εύκολες λύσεις οι οποίες στηρίζονται ουσιαστικά στο φαινόμενο της αυθυποβολής; Είτε μας αρέσει είτε όχι, είμαστε αστοιχείωτοι  από ότι έχει να κάνει με επιστήμη  εδώ και καιρό, και όσοι εμπορεύονται τα διάφορα placebo το εκμεταλλεύονται στο έπακρο.

Υπάρχει εναλλακτική; Πάντα υπάρχει.  Η εναλλακτική της επιστημονικής έρευνας είναι να αγοράσετε ότι συμπλήρωμα σας προωθήσει ο πωλητής του καταστήματος που εμπιστεύεστε. Κλείνω αυτό το άρθρο με ένα απόσπασμα από τον Carl Sagan, από το βιβλίο του “Demon Haunted World –  Science as a Candle in the Dark”.

Έχουμε δημιουργήσει ένα παγκόσμιο πολιτισμό όπου τα πιο σημαντικά στοιχεία εξαρτώνται σε τεράστιο βαθμό από την επιστήμη και την τεχνολογία. Έχουμε επίσης δημιουργήσει τις συνθήκες ώστε σχεδόν κανείς να μην καταλαβαίνει την επιστήμη και την τεχνολογία. Αυτό είναι συνταγή για καταστροφή. Μπορεί να γλιτώσουμε για λίγο, αλλά αργά η γρήγορα αυτό το εύφλεκτο μείγμα άγνοιας και δύναμης θα εκραγεί στο πρόσωπο μας… Ανησυχώ πως , ειδικά πως καθώς πλησιάζει η χιλιετία, η ψευδο-επιστήμη και η δεισιδαιμονία  χρόνο με το χρόνο  θα μας βάζουν σε όλο και μεγαλύτερο πειρασμό, οι Σειρήνες θα τραγουδούν τον παραλογισμό και το τραγούδι αυτό θα ηχεί όλο και πιο ευχάριστο και δελεαστικό… Η φλόγα στο κερί τρεμοσβήνει, η μικρή δεξαμενή φωτός της τρέμει. Το σκοτάδι αρχίζει να συσπειρώνεται. Οι δαίμονες αρχίζουν να μας περικυκλώνουν.”

Διαβάστε επίσης

Αντιοξειδωτικές ουσίες και γυμναστική

Το παραμύθι του βασιλικού πολτού

Βιολογικά προϊόντα: Αφαιρώντας το φωτοστέφανο της υγείας

Εμφιαλωμένο νερό: Αξίζει τα λεφτά του;


Βιβλιογραφία

Ariel, G. and Saville, W. (1972) Anabolic steroids: the physiological effects of placebos. Medicine and Science in Sport and Exercise. 4, 124-126.

O’Boyle DJ, Binns AS, Sumner JJ (1994). “On the efficacy of alcohol placebos in inducing feelings of intoxication”. Psychopharmacology (Berl) 115 (1-2): 229–36.

Fillmore MT, Mulvihill LE, Vogel-Sprott M (1994). “The expected drug and its expected effect interact to determine placebo responses to alcohol and caffeine”. Psychopharmacology 115 (3): 383–8.

Beedie CJ, Coleman DA, Foad AJ (2007). “Positive and negative placebo effects resulting from the deceptive administration of an ergogenic aid”.International Journal of Sports Nutrition and Exercise Metabolism.17: 259–269.

de Craen AJ, Roos PJ, Leonard de Vries A, Kleijnen J (1996).”Effect of colour drugs: systematic reviewof perceived effect of drugs and their effectiveness.”British Medical Journal.313 (7072): 1624–6

Buckalew LW, Ross S (1981). “Relationship of perceptual characteristics to efficacy of placebos”.Psychological Reports. 49 (3): 955–61

Blackwell B, Bloomfield SS, Buncher CR (1972). “Demonstration to medical students of placebo responses and non-drug factors”. Lancet 1 (7763): 1279–82

Branthwaite A, Cooper P (1981). Anagelsic effects of branding in treatment of headaches.British Medical Journal(Clin Res Ed).282 (6276): 1576–8.

Maganaris, C.N., Collins, D. and Sharp, M. (2000). Expectancy effects and strength training: do steroids make a difference? The Sport Psychologist 14, 272-278.

Waber RL, Shiv B, Carmon Z, Ariely D (2008). “Commercial features of placebo and therapeutic efficacy”.Journal of American Physiology 299 (9): 1016–7

Grenfell RF, Briggs AH, Holland WC (1961). “A double-blind study of the treatment of hypertension”. Journal of American Physiology. 176: 124–8